e-ISSN 20841043
Kraków, June 2011, volume 1, number 1
SPIS TREŚCI
Temat wiodący numeru:
Subjectivity and Self-knowledge
redakcja Marzenna Jakubczak
Od redakcji
Goal statement for the Argument (Marzenna JAKUBCZAK)
Introduction to the first issue (Marzenna JAKUBCZAK)
Artykuły i rozprawy
Sven SELLMER,The Neophenomenological Theory of Subjectivity as a Tool for Comparative Studies (s. 9-22)
Abstrakt
Neofenomenologiczna teoria podmiotowości jako narzędzie komparatystyki. Koncepcja podmiotowości rowijana przez współczesnego niemieckiego filozofa Hermanna Schmitza (1927-) szczególnie dobrze nadaje się do międzykulturowych badań porównawczych, ponieważ u jej podstaw leży ludzkie doświadczenie o fundamentalnym i uniwersalnym charakterze. Niniejszy artykuł ma dwa główne cele. Po pierwsze, zamiarem autora jest zarysowanie teorii Schmitza. Po drugie, pragnie on zademonstrować jej przydatność, a także pewne ograniczenia. Realizacji tego ostatniego celu służy interpretacja wybranych greckich i indyjskich filozofemów, które reprezentują zarazem główne sposoby odnoszenia się do podmiotowości.
Arindam CHAKRABARTI, Troubles with a Second Self: The Problem of Other Minds in 11th Century Indian and 20th Century Western Philosophy (s. 23-35)
Abstrakt
Kłopoty z drugim Ja: Problem innych umysłów w XI wiecznej filozofii indyjskiej oraz w XX wiecznej filozofii zachodniej. We współczesnej zachodniej filozofii analitycznej klasyczny argument z analogii, wyjaśniający rozumienie innych umysłów, został odrzucony. Jednakże sformułowane zostały co najmniej trzy alternatywne teorie dotyczące poznania drugiej osoby: teoria teorii, teoria symulacji oraz teoria bezpośredniej empatii. Po naszkicowaniu problemów prowokowanych przez te koncepcje dostępu Ja do treści umysłu innego Ja, autor artykułu stara się zrekonstruować argumentację przedstawioną przez Abhinawaguptę (śiwaickiego filozofa) głoszącego, iż nawet będąc w innym ciele trzeba się czuć i rozpoznawać siebie, jeśli ma się nazywać ową ucieleśnioną osobę „sobą”. Inność Ty nie odwodzi nas od subiektywności. W tym sensie, że tak jak każda druga osoba, do której się zwracamy, jest przede wszystkim osobą w pierwszej osobie. Nawet jeśli żałuję, że nie wiem dokładnie, jak inna osoba czuje się w tej chwili, muszę posiadać jakiś ogólny dostęp do podmiotowego doświadczenia tej osoby, gdyż w przeciwnym razie czymże byłoby owo coś, czego brak tak dotkliwie mi doskwiera? Mój subiektywny świat jest mój jedynie w tym zakresie, że rozpoznaje jego ciągłość ze światem dającym się dzielić, gdzie inne Ja mogą z siebie uczynić Ty.
Marzenna JAKUBCZAK, The Collision of Language and Metaphysics in the Search for Self-Identity: on ahaṃkāra and asmitā in Sāṃkhya-Yoga (s. 37-48)
Abstrakt
Kolizja języka i metafizyki w poszukiwaniu tożsamości Ja: analiza pojęć ahamkara i asmita na gruncie sankhja-jogi. Autorka skupia się na dwóch szkołach filozofii indyjskiej – sankhji i jodze. W artykule przedstawiona została m.in. (1) istotna rola analizy językowej w tradycji klasycznej jogi; (2) funkcja praktyki religijnej (īśvara-pranidhāna) w kontekście poszukiwania prawdziwej tożsamości Ja, z uwzględnieniem celów gnoseologicznych omawianych szkół; oraz (3) kilka możliwych odczytań sanskryckich terminów ahamkāra i asmitā, kluczowych dla pojęcia podmiotowości, rozpatrywanych w kontekście fenomenologii i metafizyki sankhji-jogi. Mówiąc o kolizji języka i metafizyki, autorka odnosi się do ryzyka paralogizmu wywołanego przez to, iż podmiot definiuje swą tożsamość w ramach porządku semantycznego (tj. określonych konwencji i gramatycznych reguł), które nie odzwierciedlają prawdziwej sytuacji metafizycznej Ja. Tymczasem myśliciele tradycji sankhji-jogi zmierzają do rozpoznania, osłabienia i, ostatecznie, przezwyciężenia nawyków językowo-percepcyjnych uznawanych za przeszkodę na ścieżce samopoznania i wyzwolenia z metafizycznej ignorancji.
Włodzimierz HEFLIK, Subject: Construct or Acting Being? The Status of the Subject and the Problem of Solipsism in Wittgenstein’s Tractatus (s. 49-67)
Abstrakt
Podmiot – konstrukt czy istota działająca? Status podmiotu oraz problem solipsyzmu w Traktacie Wittgensteina. W Traktacie i Notatnikach 1914-1916 Wittgenstein rozwija pewne tematy związane z naturą podmiotu, transcendentalizmem, solipsyzmem i mistycyzmem. Chociaż Wittgenstein odrzuca naiwne, psychologiczne rozumienie podmiotu, zachowuje ideę podmiotu metafizycznego, tzw. „filozoficzne Ja”. Przedstawione tu rozważania naświetlają dwa sposoby pojmowania podmiotu: (1) podmiot jako granica (świata); (2) podmiot (Ja) jako świat. Autor artykułu podejmuje analizę różnych metod pojmowania podmiotu, zarówno metody logicznej, jak i transcendentalnej. Następnie omawia naturalistyczne, czy też redukcjonistyczne konsekwencje przyjęcia solipsyzmu, wskazane przez Wittgensteina. Ponadto autor odnosi się do pojęcia „podmiotu woli” wprowadzonego w Traktacie. Wreszcie, autor stawia pytanie: czy podmiot metafizyczny jest granicą świata tożsamą z podmiotem woli? Poszukując odpowiedzi, można wskazać na istotne trudności stanowiska Wittgensteina. Stają się one szczególnie widoczne, kiedy badamy stwierdzenia Wittgensteina odnoszące się do mistycyzmu. Kategoria podmiotu wydaje się zyskiwać nowy wymiar, gdy rozważamy ją właśnie w tym kontekście. W konkluzji autor proponuje interpretację zainspirowaną Schopenhauerowską koncepcją podwójnego aspektu podmiotowości, która może okazać się pomocna w przezwyciężeniu wspomnianych trudności.
Roger MELIN, Animalism and Person as a Basic Sort (s. 69-85)
Abstrakt
Animalizm i osoba jako kategoria podstawowa . Przedmiotem artykułu jest analiza animalizmu. Autor opowiada się za animalizmem, uznając jego słuszność co do tego, że: (i) bycie pewnego rodzaju zwierzęciem S jest podstawowym pojęciem gatunkowym różnicującym substancję (zwierzę gatunku Homo Sapiens), (ii) animalizm ma słuszność twierdząc, że osoby, takie jak my, są z konieczności, istotami ludzkimi, (iii) pozostanie tym samym zwierzęciem jest koniecznym warunkiem dla naszej tożsamości w czasie. Podważając stanowisko animalizmu, autor przekonuje, że przyjęcie powyższych tez nie pociąga wcale przekonania, że osobę należy rozumieć jako przejściowe pojęcie gatunkowe. Według autora animalizm opiera się na pierwotnym pojęciu osoby i zakłada, iż osobę należy pojmować jako podstawowe substancjalne pojęcie gatunkowe, dzięki któremu możemy odróżniać siebie od innych. Następnie autor przekonuje, że przedstawione tu wnioski wraz z tezami animalizmu skłaniają do przyjęcia, że osoby, z konieczności, są istotami o biologicznej naturze.
Ryszard MIREK, The Systems of Relevance Logic (s. 87-102)
Abstrakt
Systemy logiki relewantnej. System R, albo mówiąc precyzyjniej czysto implikacyjny fragment R→, są uważane przez logików relewantnych za najważniejsze. Innym istotnym systemem logik relewantnych jest logika E, pojmowana jako entailment, która charakteryzuje ścisłą relewantną implikację. Kolejnym ważnym systemem jest RM, inaczej nazywane R-mingle. Pytanie brzmi, czy dodanie aksjomatu mingle do R→ prowadzi do czysto implikacyjnego fragmentu RM→? W przypadku słabych logik relewantnych są możliwe dwie interpretacje. Po pierwsze, można ograniczyć obowiązywalność niektórych twierdzeń. Po drugie, są możliwe systemy pozbawione twierdzeń, które charakteryzuje się tylko przez reguły dedukcji.
Przekłady
Zbigniew JAKUBOWSKI, Eugen Rosenstock-Huessy i jego myśl (s. 103-114)
Słowa kluczowe
Eugen Rosenstock-Huessy – rys biograficzny, Kartezjusz, Franz Rosenzweig, filozofia mowy, krzyż rzeczywistości
Eugen ROSENSTOCK-HUESSY, Pożegnanie z Kartezjuszem – przeł. z angielskiego Zbigniew JAKUBOWSKI (s. 115-131)
Słowa kluczowe i źródło przekładu
Kartezjusz, kartezjanizm, podmiotowość, dualizm psychofizyczny. Źródło przekładu: rozdział I pt. Farewell to Descartes, [w:] Eugen Rosenstock-Huessy (1970), I Am an Impure Thinker, wstęp W. H. Auden, Norwich, Vt.: Argo Books, 1-19. Książka dostępna jest także na stronie Fundacji Eugena Rosenstock-Huessy & Argo Books – http://www.argobooks.org.
Søren KIERKEGAARD, Księga o Adlerze – przeł. z duńskiego Antoni SZWED (s. 132-141)
Słowa kluczowe i źródło przekładu
Rozum a wiara, immanencja, transcendencja, filozofia a chrześcijańskie Objawienie oparte na boskim autorytecie, etyka a system Hegla, Peter Adolph Adler. Źródło przekładu: Bogen om Adler (fragmenty), [w:] Søren Kierkegaards Papirer (druga edycja), red. Niels Thulstrup, København: Gyldendal (1968).
Recenzje
Reinhard BRANDT, Immanuel Kant – Was bleibt? – Anna SZYRWIŃSKA (s. 143-145)
Słowa kluczowe
Immanuel Kant, transcendentalizm, filozofia niemiecka
Hans-Georg GADAMER, Wiek filozofii. Rozmowy z Riccardem Dottorim – Paweł SZNAJDER (s. 146-149)
Słowa kluczowe
Riccard Dottori, Martin Heidegger, autobiografia Gadamera, etyka a polityka, filozofia a nazizm
Artur PRZYBYSŁAWSKI, Buddyjska filozofia pustki – Krzysztof JAKUBCZAK (s. 150-161)
Słowa kluczowe
Buddyzm, filozofia buddyjska, pustka, śunjata, filozofia indyjska, filozofia porównawcza, Nagardżuna
Geoffrey SAMUEL, The Origins of Yoga and Tantra: Indic Religions to the Thirteenth Century – Agnieszka ROSTALSKA (s. 162-167)
Słowa kluczowe
joga, tantra, filozofia indyjska, hinduizm, filozofia religii
Pożegnania i wspomnienia
Leopold ZGODA, Trud istnienia – wspomnienie o profesorze Jerzym Perzanowskim (1943- 2009) (s. 169-174)
Słowa kluczowe
Jerzy Perzanowski
Zapowiedzi i zaproszenia
Pełny tekst