↑ Powrót do archiwum

Tom 1 numer 2

e-ISSN 20841043

Kraków, December 2011, volume 1, number 2

SPIS TREŚCI

Temat wiodący numeru:

Tracing Liminal and Boundary Experience in Philosophical and Religious Discourse

redakcja Wojciech Hanuszkiewicz
redaktor tematyczny Tadeusz Gadacz

stained_glass_photo by Marzenna Jakubczak

Od redakcji

Introduction to the issue (Wojciech HANUSZKIEWICZ)


Artykuły i rozprawy

Małgorzata BOGACZYK-VORMAYR, Veränderung zur Praktike. Kleine Bemerkungen zur Lebensphilosophie des Evagrios Pontikos (s. 191-209)

Abstrakt
Zmiana na praktike. Drobne uwagi do filozofii życia Ewagriusza z Pontu. Artykuł naświetla ewolucję rozumienia fenomenu życia, jaka dokonała się u autorów wczesnochrześcijańskich podejmujących dziedzictwo filozofii starożytnej i starających się względem niej określić swe własne stanowisko. W tej perspektywie ukazana zostaje przede wszystkim wczesnochrześcijańska myśl Ewagriusza z Pontu podejmująca niektóre wątki charakterystycznej już dla Sokratejskiego (znanego z dialogów Platona) ujęcia życia. Wspólne dla obu tradycji (starożytnej i wczesnochrześcijańskiej) jest przede wszystkim rozumienie życia jako zmiany i ćwiczenia się w akceptacji tej zmiany i związanej z nią śmiertelności. Tylko dzięki dialektyce życia i śmierci (nadziei i pesymizmu) mamy dostęp do fenomenu życia i rozumiemy odpowiadające mu pojęcie. Stąd też dialektyka ta może znaleźć zastosowanie zarówno we współczesnych nurtach filozofii życia, jak i w psychologicznym i medycznym podejściu do problemu depresji.
Słowa kluczowe: Sokrates, Ewagriusz Pontyjski, filozofia resp. sztuka życia, praktike, akedia, askesis

Piotr AUGUSTYNIAK, Bóg Mistrza Eckharta wobec Nietzscheańskiej krytyki chrześcijaństwa (s. 211-224)

Abstrakt
Autor próbuje pokazać że ujęcie chrześcijańskiego Boga rozwijane w późnym średniowieczu przez Mistrza Eckharta, wychodzi poza przedstawioną przez Nietzschego krytykę chrześcijaństwa jako religii zaświatów. W artykule autor prezentuje wyżej wymienioną krytykę, podążając za wizją Boga rozwijaną przez Eckharta. Pokazuje, że chrześcijaństwo, które Nietzsche krytykuje, posługuje się zdroworozsądkową wizją transcendencji Boga, opartą na obrazach przestrzennych. Autor ukazuje zatem, że Eckhart przeformułowuje tę transcendencję w taki sposób, iż nie podlega ona krytyce Nietzschego, w szczególności nie może prowadzić do deprecjacji świata faworyzującej zaświaty będące światem odwróconym, jak to ujmował Nietzsche. Myśl Eckharta jest sposobnością dla chrześcijaństwa „po Nietzschem”.
Słowa kluczowe: Mistrz Eckhart, Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger, krytyka chrześcijaństwa

Anna SZYRWIŃSKA, Die Grundlagen der Normativität bei Kant und Spener (s. 225-237)

Abstrakt
Podstawy normatywności według Kanta i Spenera. W jednym z rozdziałów Sporu Fakultetów Kant prezentuje tak zwany „problem Spenera”. Nawiązuje w nim do koncepcji siedemnastowiecznego teologa Philippa Jakoba Spenera dotyczącej możliwości dokonania się radykalnej przemiany moralnej jednostki. Spener zasłynął jako jeden z twórców i głównych przedstawicieli teologii pietystycznej, która w wieku osiemnastym stała się jednym z dominujących prądów intelektualnych na Uniwersytecie Królewieckim i co do której można podejrzewać, iż mogła wpłynąć na proces kształtowania się filozofii Kanta. Celem artykułu jest porównanie głównych założeń teologii Spenera z koncepcją motywacji moralnej Kanta, zaś głównym tematem rozważań jest możliwość opisania fenomenu normatywności w świetle obydwu teorii.
Słowa kluczowe: eksternalizm, internalizm, Kant, normatywność, pietyzm, Spener

Joachim PIECUCH, Fenomenologia doświadczenia granicznego w ujęciu Józefa Tischnera (s. 239-258)

Abstrakt
Artykuł omawia cztery różne paradygmaty badań fenomenologicznych, jakie można wyróżnić w filozofii Józefa Tischnera. Każdy z tych paradygmatów w odmienny sposób ujmuje zagadnienie źródłowości doświadczenia fenomenologicznego. Źródłowość tę zapewniać bowiem może: Ja transcendentalne, Ja aksjologiczne, dziejowe Dasein bądź relacja do drugiego człowieka. Wypracowując czwarty paradygmat, oparty na doświadczeniu spotkania (dialogu) z innym, Tischner tworzy podstawy swojej Filozofii dramatu, którą w związku z tym należy postrzegać – co w artykule zostaje wyraźnie wykazane – jako jedną z możliwych wersji badań fenomenologicznych. Specyfika tych badań polega na tym, iż starają się one ująć różnorakie aspekty doświadczeń granicznych, to znaczy takich, w których człowiek doświadcza granic swojego myślenia, działania i odczuwania.
Słowa kluczowe: Józef Tischner, fenomenologia, filozofia dramatu, doświadczenie graniczne, agatologia, aksjologia

Tadeusz GADACZ, Das Problem des Bösen in der Philosophie Józef Tischners (s. 259-274)

Abstrakt
Problem zła w filozofii Józefa Tischnera. Artykuł prezentuje różne aspekty zła w filozofii Józefa Tischnera (zło aksjologiczne, zło agatologiczne i zło strukturalne). Podkreślając fenomenologiczne nastawienie badań Tischnera, autor ukazuje zło jako zjawę, która towarzyszy najbardziej źródłowej postaci doświadczenia, jaką – zdaniem Tischnera – pozostaje wydarzenie spotkania z innym człowiekiem. W tej perspektywie zło jako zjawa okazuje się równie źródłowym, jak samo spotkanie, warunkiem zaistnienia dobra i wolności. Pierwotne doświadczenie nie mówi nam bowiem, że coś jest czy też, że coś powinno być, mówi nam natomiast, że jest coś, czego powinno nie być.
Słowa kluczowe: Józef Tischner, zło, agatologia, aksjologia, fenomenologia, filozofia dramatu

Antoni SZWED, Recepcja myśli Sørena Kierkegaarda w filozofii Józefa Tischnera (s. 275-290)

Abstrakt
Celem artykułu jest pokazanie źródeł filozoficznej inspiracji Ks. Józefa Tischnera w tekstach Sørena Kierkegaarda. W oczach Tischnera Kierkegaard jawił się jako głęboki znawca ludzkich spraw, ale również jako wykwintny, subtelny pisarz romantyczny. W wyszukanej metaforyce duńskiego filozofa Tischner poszukuje materiału do opisania sieci niemalże nieuchwytnych związków wartości, norm, obyczajów, którymi opleciona jest jednostka ludzka w jej codziennym życiu. Tę sieć krakowski filozof nazywa trudną do przezwyciężenia tzw. „małą aksjologię codzienności”. Nie wnika przy tym w całą strukturę bardzo złożonej filozofii egzystencji Sørena Kierkegaarda, lecz korzystając z quasi-fenomenologicznych opisów tego ostatniego dokonuje własnych analiz z dziedziny filozofii dramatu i filozofii spotkania. Szczególnie wiele uwagi poświęca fenomenowi egzystencjalnej rozpaczy, wchodząc do pewnego stopnia w spór z Kierkegaardem. W końcowej części artykułu wskazujemy na filozoficzne rozbieżności obu filozofów, które mają swe źródło w odmiennych wyznaniach chrześcijańskich jak i historycznej odmienności kultur narodowych.
Słowa kluczowe: inspiracja a interpretacja, filozofia dramatu, estetyka słowa, różne relacje spotkania Ja-Ty, ukryte i jawne formy rozpaczy, rozpacz z powodu rzeczy skończonych i rozpacz nieskończona, uniwersalizm filozofii człowieka a kultury narodowe.

Urszula IDZIAK, Dziedzictwo śmierci — Ricoeur i Derrida (s. 291-300)

Abstrakt
Autorka artykułu zestawia ze sobą dwie próby przeciwstawienia się koncepcji Sein zum Tode Heideggera (przeżycie Jacquesa Derridy oraz „żyć aż do śmierci” Paula Ricoeura). Ich pozorna bliskość (deklarowana przez Ricoeura) jest inspiracją do dyskusji na temat pozytywności Derridiańskiej dekonstrukcji. Ricoeurowskie rozumienie życia wydaje się uniemożliwiać zrozumienie dekonstrukcji jako wierności innemu nie w jego tożsamości, lecz różnicy.
Słowa kluczowe: Śmierć, przeżycie, widmo, Ricoeur, Derrida

Magdalena NOWAK, The Complicated History of Einfühlung (s. 301-326)

Abstrakt
Złożona historia Einfühlung. Artykuł dotyczy historii pojęcia Einfühlung. Przytacza teorie dotyczące wczucia w Naturę, dzieła sztuki czy uczucia i zachowania innego człowieka, autorstwa niemieckich filozofów drugiej połowy XIX wieku: Friedricha i Roberta Vischerów oraz Theodora Lippsa, a także zbliżoną i związaną z wczuciem teorię rozumienia (Verstehen) Wilhelma Diltheya i Friedricha Schleiermachera, do której Dilthey nawiązuje. Analizie ulega również pojęcie Einfühlung w rozumieniu Edyty Stein. Zarówno Einfühlung jak i Verstehen zostały skrytykowane jako nieobiektywne i naiwne metody polegające na identyfikacji z badanym obiektem lub na projekcji uczuć podmiotu na tenże obiekt. Artykuł przywołuje krytykę Georga Gadamera i Bertolda Brechta oraz proponuje sposoby przywrócenia wartości pojęciu Einfühlung po tej krytyce, m.in. przypominając teorię empatii Dominicka Lacapry, jeśli chodzi o jej zalety dla historii, czy mit o Narcyzie analizowany w duchu psychoanalizy przez Julię Kristevę. Artykuł proponuje przeformułowanie pojęcia mimesis (nieodłącznie związanego z Einfühlung), w rozumieniu Lipssa czy Vischera, rozumianego jako identyfikacja, analogia, naśladowanie uczuć. Mimesis nie musi oznaczać biernego powtórzenia i odtworzenia uczuć obiektu, lecz służy jedynie jako punkt wyjścia do zainteresowania się podmiotu światem zewnętrznym czy przeżyciami np. postaci historycznych. Potem nie dochodzi do identyfikacji ani projekcji uczuć, lecz do twórczego, aktywnego i krytycznego przeformułowania wiedzy. Okazuje się, że wczucie nie jest pasywnym, bezkrytycznym procesem, lecz że polega na krytycznym wyborze tego, w co podmiot chce się wczuć, na aktywnym podejściu do percypowanych uczuć i wyglądów. Oprócz poznania przedmiotu wczucie może również służyć analitycznej i wartościowej poznawczo introspekcji. Natomiast w poznaniu historycznym empatia pozwala na połączenie analizy faktów z indywidualną narracją i zrozumienie tożsamości jednostki.
Słowa kluczowe: Einfühlung; empatia; wczucie; rozumienie; Verstehen; mimesis; rekonstrukcja historyczna

Dale JACQUETTE, Enhancing the Diagramming Method in Informal Logic (s. 327-360)

Abstrakt
Udoskonalenie metody diagramowej w logice nieformalnej. Metoda diagramowa jako narzędzie badania argumentacji rozwinięta w książce Monroe’a C. Beardslaya Practical Logic (1950), stała się niekwestionowanym standardem w obrębie logiki nieformalnej badającej argumentację przy użyciu diagramów. Metoda ta umożliwia nakreślenie relacji pomiędzy przesłankami i konkluzjami w sposób zdecydowanie bardziej kompleksowy dzięki uwzględnieniu tworzącego tę relację łańcucha rozumowań. Metoda ta została zaadoptowana i w różnoraki sposób rozwinięta przez wielu współczesnych logików i teoretyków argumentacji. Okazała się ona użyteczna w swym praktycznym i dydaktycznym zastosowaniu na wszystkich poziomach edukacji akademickiej, zwłaszcza w uczeniu podstaw logiki oraz kształceniu umiejętności krytycznego rozumowania. W artykule proponuję udoskonalenie technik diagramowych Beardslaya i uzupełnienie ich strukturalnych narzędzi tak, by przy ich pomocy można było przedstawić na przykładach i zanalizować szereg kategorii pierwotnie nieuwzględnionych przez Beardsleya, włączając w to błędne koło w dowodzeniu, argument reductio ad absurdum, a także zakwestionowanie cudzych wypowiedzi oraz argumenty sprzeczne.
Słowa kluczowe: metoda diagramowa, błędne koło w dowodzeniu, argument reductio ad absurdum, argumenty sprzeczne

Polemiki, debaty i wywiady

Ivo FRENZEL, Willy HOCHKEPPEL, Rozmowa z Herbertem Marcusem – przeł. z niemieckiego Jacek ZELEK (s. 361-375)

Słowa kluczowe
Słowa kluczowe: Herbert Marcuse, Ivo Frenzel, Willy Hochkeppel, neomarksizm, nowa lewica, komunizm, walka klas, ruch studencki, jakość życia, przemoc

Recenzje

Wojciech HANUSZKIEWICZ, Filozofia Hermanna Cohena w perspektywie sporu o jedność metody transcendentalnejSeweryn BLANDZI (s. 377-378)

Słowa kluczowe
Hermann Cohen, Paul Natorp, Ernst Cassirer, Franz Rosenzeig, neokantyzm, filozofia dialogu, metoda transcendentalna, metafizyka

ks. Jarosław JAGIEŁŁO, Niedokończony spór o antropologię filozoficzną (Heidegger–Plessner)Maciej URBANEK (s. 379-385)

Słowa kluczowe
Plessner, Heidegger, antropologia filozoficzna, analityka egzystencjalna, filozofia życia, Dasein

Hannah ARENDT, Martin HEIDEGGER, Korespondencja z lat 1925–1975Tomasz BORYCKI (s. 386-389)

Słowa kluczowe
Martin Heidegger, Hannah Arendt, Heidegger i nazizm, filozofia współczesna

Czesław GŁOMBIK, Husserl und die Polen. Frühgeschichte einer Rezeption. Aus dem Polnischen übersetzt von Christoph SchatteWojciech HANUSZKIEWICZ (s. 390-392)

Słowa kluczowe
fenomenologia, Edmund Husserl, Aleksader Rozenblum, Stefan Błachowski, Roman Ingarden, Władysław Heinrich, Jan Łukasiewicz, Bronisław Bandrowski, Kazimierz Ajdukiewicz

Łukasz MUSIAŁ Arkadiusz ŻYCHLIŃSKI (red.), Nienasycenie. Filozofowie o KafceKinga ELERT (s. 393-400)

Słowa kluczowe
Kafka, filozofia i literatura, hermeneutyka, słowo, filozofia mowy, separacja, filozofia samotności, judaizm, Bóg.

Zapowiedzi i zaproszenia

Konferencja naukowa: „Cóż po uniwersytecie w czasach marnych? Tożsamość uniwersytetu w sytuacji cywilizacyjnych przemian”
Pełny tekst

Tożsamość uniwersytetu w czasach cywilizacyjnych przemian — przegląd problematykiTadeusz GADACZ, Paweł KŁOCZOWSKI
Pełny tekst

VII Międzynarodowe Forum Etyczne
Pełny tekst

Bitwa idei IV
Pełny tekst

Autorzy tomu
Pełny tekst